Ilse Roosens, curator in Mu.ZEE, en André Baert, gids bij Mu.ZEE en auteur van de nieuwsbrief CultuurContaCt, besloten in dialoog te gaan naar aanleiding van het panelgesprek ‘Naar een inclusieve kunstscène’ op 17 juni 2018 in Mu.ZEE met Mathieu Charles, Sophie Feyder, Anne Marie Ange Sibi en Simone Zeefuik. Hieronder lees je de brief van André Baert als reactie op de blogpost door Ilse Roosens (verschenen op 20 augustus 2018, lees het hier).

Misschien moet je beginnen met het (her)lezen van de korte BLOG-dialoog[1] tussen Ilse ROOSENS en CultuurContaCt. 

Wij vinden een parallelle inhoud. Dat wil zeggen twee afzonderlijke verhalen over één thema. De stijl in CCC is persoonlijk, verspringend, als een creatie. De reactie daarop vanuit Mu.ZEE is zeer gericht en vanuit het inzicht van de auteur terecht. Alleen denk ik dus twee werelden te vinden. Die van ons is gebaseerd op de eigen ervaring met de ander, terwijl Ilse voluit voor de verdediging van die ander gaat. Wij zijn de statische vorm die reflecteert, zij de strevende activerende jongere mens die dingen wil rechtzetten en vooruitgaan. En dan krijgt een zin, die van een andere gescheiden wordt, een totaal andere betekenis. Begrijpelijk.

Nooit een probleem gehad met de namen zwart en wit. Afrika is groot en wordt helaas slechts enkel zo genoemd, omdat we nog te weinig kennis hebben over die diversiteit. We weten wat diversiteit is maar om die te kunnen proeven, moet je vragen stellen. Je moet als het ware in Oostende langs de meer dan 130 diverse culturele feestjes passeren om letterlijk die diversiteit te proeven. En dat is ook al niet zo evident, als ik Simone ZEEFUIK[2] in Mu.ZEE een beetje kan volgen: “De vraag naar je oorsprong lijkt op ‘je hoort hier niet.’” En precies dat, Ilse, is een probleem. Twee zijden: wat dat met je doet en wat dat met je sociale context doet. Dat laatste werk je uit in bv. kunst en dialoog. Het eerste kan je alleen maar voor jezelf begrijpen via die psychoanalyse. Geen sprake van onbeleefdheid, maar van hulp, zoals je hulp wil geven aan iedereen die een trauma moet (wil) verwerken. Wij lopen in onze omgeving om diverse redenen nogal hoog op met o.a. Jacques LACAN[3].

In de PowerPointpresentatie van die workshop werd een bankbiljetje geprojecteerd met daarop het portret van een man (ik leg even uit: donkere huid, vermoedelijk Afrikaans maar door de diaspora niet duidelijk op welke locatie). Er werd gevraagd welke vraag wij daarbij zouden stellen. Uitzonderlijk mijn vinger opgestoken. (Helaas niet gezien = te discreet?). Mijn vraag was: waarom een stropdas? Een vraag met twee ladingen: de te dekoloniseren geest die vindt dat op die zwarte man geen stropdas van de Europese witte man past, en de verwonderde die zich afvraagt waarom die man een kledingstuk draagt dat niet bij zijn oorsprong past. En dan zit je weer strop: oorsprong.

Iedereen is gelijk en voor iedereen mag je een verwondering hebben. Een breekbaar bleke roodharige, een spitse lange neus onder krulletjes, wat dikke lippen en kortgeknipt haar, … Terwijl ik die opsomming maak, ziet de lezer drie personages ontstaan vanuit de eigen herinnerde kleuren en vormen. Wat hij of zij al gezien heeft, geselecteerd onthouden en uit het geheugen opgehaald om tot een karikatuur (in de zin van stereotiep) te komen. We denken in vorm en inhoud van wat we kennen en voegen daar iets aan toe. Dat gaat zéér traag, terwijl de politiek van gelijkheid iedere keer slechts één woord duurt. Zeggen, begrijpen en uitwerken, terwijl je traag over de hindernissen van de geschiedenis huppelt.

Ik weet, ik besef dat elke mens gelijk is, in geest (zò’n woord!) zeer gevarieerd en dus boeiend – de mens die binnen de eigen variatie vaak zeer parallel ingesteld is en dat maakt verkiezingen zo dubbelzinnig – maar aan de buitenzijde altijd anders. Ik heb het recht om aan mijn ene buurman – die een luipaard in de buxus van zijn voortuintje knipt - te vragen of hij uit Congo komt, met een mooi gesprek nadien. Ik bedoel: ik toon interesse en een beetje kennis die hij niet had verwacht. Ik heb die vraag al eens gesteld: wat doe ik met het diorama van de prehistorische mens in het cultuurhistorisch museum van Jakarta: had hij toen al naar de neus verlengde oogjes? Of is dit een geactualiseerde interpretatie.

Ik hoop dat ik je het standpunt van CultuurContaCt en mezelf wat duidelijker heb kunnen kaderen. Respect en verwondering. Voor iedereen.




Tenslotte:

Wanneer journaliste Evita NEEFS[4] aan een tramconducteur – waar is de wattman! – vraagt naar de stopplaats het dichts bij een cultureel centrum, dan zegt die: ‘Nooit van gehoord.’ Haar artikel gaat verder: “Het worden vier dagen praten over mensen als hij, bedenk ik. Is dat niet het probleem? Maken intellectuelen zo niet de weg vrij voor populisten? En met welk verhaal, met wel welke argumenten kunnen democraten de trambestuurder opnieuw bereiken?” In het gesprek met filosofe Alicja GESCINSKA[5] dat daarop volgt komen enkele mooie uitspraken die we misschien kunnen meenemen in onze dialoog. “De gezondheid van een democratie ligt in de weerbaarheid van haar instellingen, niet in de mate waarin de grootste groep haar zin krijgt (na verkiezingen).” En: “De school zou actief burgerschap kunnen stimuleren, aan de leerlingen uitleggen dat we een verantwoordelijkheid hebben door de medemens. Dat is meer dan inzicht. Dat is ook een morele dimensie.” Ze verwijst daarbij vaak naar het Burgerinitiatief van David VAN REYBROUCK.[6] Tenslotte – zeer interessant: “Als niemand je verbiedt boeken te kopen of te ontlenen in de bibliotheek, is dat maar een lege vrijheid wanneer je niet ook de vaardigheid hebt om te lezen. De vrijheid van een mens meet je niet louter af aan zijn mogelijkheden, maar vooral aan zijn vaardigheden.” En dat doe je inderdaad op IN Mu.ZEE OVER dekolonisatie.

[1] https://blog.muzee.be/2018/08/20/een-bezoeker-blogt-andre-baert/ +  https://blog.muzee.be/2018/08/20/reactie-op-blogpost-van-andre-baert-door-ilse-roosens/

[2] Chairwomen Simone ZEEFUIK van de workshop ‘Decolonize the Museum” in Mu.ZEE + https://lazeefuik.com/bio-and-contact-info/  

[3] Losjes: https://www.youtube.com/watch?v=5OnhOXq7m4w

[4] Evita NEEFS in De Standaard, 22.06.2018: “Democratie per app, neen bedankt.”

[5] http://gescinska.com + https://nl.wikipedia.org/wiki/Alicja_Gescinska

[6] http://www.davidvanreybrouck.be/sites/default/files/pdf/Weg%20uit%20de%20impasse%2C%20hier%20is%20een%20plan%20-%20De%20Morgen%20-%2011%20Jun.%202011.pdf

Young Congo est une exposition qui a eu lieu à Kinshasa en 2017 à l’initiative de Kin ArtStudio (KAS). Elle a rassemblé les œuvres produites par de jeunes artistes congolais avec le soutien du KAS. Le KAS se veut être un laboratoire indépendant de la création contemporaine de la jeunesse kinoise. Laboratoire parce que comme l’a dit Pr. Lye M. Yoka (directeur général de l’Institut National des Arts de Kinshasa) l’objectif est d’« expérimenter les nouveaux sentiers de la recherche-action en phase à la fois avec les traditions « performantes » endogènes et les tendances esthétiques contemporaines et universalisées. ». Kinshasa est une ville dépourvue aujourd’hui d’institutions muséales détentrices de collections d’œuvres susceptibles d’être montrées dans des expositions à travers le monde. Les œuvres sont bien là, elles existent, mais restent dans la plupart des cas la propriété de collectionneurs privés rattachés à aucune institution.

L’action de collectionner en tant qu’individu est sans doute une action similaire dans les différents coins du globe. Ce qui différentie cet acte du nord au sud - acte qui sera soumis aux interprétations, aux confrontations et autres dialogues - est l’implication d’institutions dans l’acquisition d’œuvres d’art ou même dans le prêt ou l’acquisition de collections d’œuvres initiées par des individus. Sans vouloir surestimer ou surinvestir la mission d’accumulation d’œuvres par les institutions muséales, il semble évident que la démarche d’acquisition est différente lorsqu’elle est initiée par un individu ou lorsqu’elle est le fait d’une structure ayant des objectifs inhérents à sa nature.

Comme dit plus haut, la ville de Kinshasa n’a pas de musée d’art moderne et/ou contemporain. Les deniers publics étant très peu consacrés à la culture, la création contemporaine naît et se développe via des initiatives privées telles que le KAS. Le KAS, né en 2011 et fondé par l’artiste Vitshois Mwilambwe Bondo, se concentre sur la création de jeunes artistes congolais. Il encourage la création dans le domaine des arts visuels et autres formes d’expression contemporaine, et favorise en même temps des échanges entre artistes et initiatives artistiques à travers le monde.

Partant de ces constats, il serait intéressant de réfléchir à l’institution muséale, non seulement dans sa nature et ses missions, mais aussi en fonction du contexte sociétale et économique dans lequel elle évolue. Le Mu.ZEE, dans sa démarche de dialogue entre sa collection et celle d’un collectionneur privé ayant acquis des œuvres originaires de Kinshasa, se connecte avec l’histoire et l’environnement socio-économique de la ville de Kinshasa mais fait aussi le choix intéressant en tant qu’institution publique d’échanger avec le regard d’un seul homme. Pourquoi ne pas également envisager à l’avenir le regard entre institutions ? Institution muséale avec centre de création contemporaine comme le KAS. De telle manière que la confrontation entre les deux structures ferait naître une réflexion tant au niveau de l’histoire mais aussi des pratiques et processus d’aujourd’hui menant à la production artistique dans un contexte comme celui de Kinshasa. Ce genre de dialogue entrerait dans la ligne des réflexions que s’impose le Mu.ZEE, à savoir revoir l’hégémonie des institutions occidentales sur celles africaines mais aussi considérer le musée, plus qu’un lieu d’histoire et d’accumulation d’œuvres, comme un lieu d’expérimentation et d’échanges de pratiques.

Sorana Munsya